امام مهدی(عج)

زندگي نامه امام هادي عليه السلام

امام علي بن محمد الهادي عليه السلام در نيمة ذي الحجه سال 212ق نزديك شهر مدينه در روستاي صريا، چشم به دنيا گشود و در ماه رجب سال 254ق در سرّ من رأي (سامرا) توسط معتز عباسي به شهادت رسيد. ايشان پس از پدر بزرگوارش 33 سال امامت شيعيان را بر عهده داشتند.[1]

نام مادر آن حضرت سمانه مغربيه بود[2]؛ البته مدنب، حديث و غزال هم گفته‌اند.[3]
لقب‌هاي آن حضرت را نقي، هادي، امين، طيب، ناصح، مرتضي و... ذكر كرده‌اند. كنيه‌اش ابوالحسن است و به ايشان ابوالحسن ثالث مي‌گويند.[4]
امام هادي عليه السلام از آغاز امامت در مدينه حضور داشتند و در مدت اقامت در اين شهر نقش بسيار مهمي در رهبري شيعيان ايفا كردند؛ به‌طوري كه حكومت عباسي از موقعيت ممتاز امام احساس خطر كرده و حضور ايشان در مدينه را به صلاح ندانست، متوكل براي كنترل بيشتر امام عليه السلام تصميم گرفت ايشان عليه السلام را از مدينه به سامرا منتقل كند. در سال 233 ق بنابه گزارش‌هايي كه جاسوسان از فعاليت‌هاي امام عليه السلام داده بودند، متوكل به يحيي بن هرثمه مأموريت داد تا اين انتقال را انجام دهد. با ورود يحيي بن هرثمه به مدينه، مردم كه سخت مشتاق و شيفتة امام خود بودند، اعتراض خود را علني كردند؛ به‌طوري كه يحيي بن هرثمه اعلام كرد كه كاري به امام عليه السلام ندارد و هيچ خطري امام عليه السلام را تهديد نمي‌كند. پس از مدتي به بهانه اين كه در منزل امام بر عليه حاكم عباسي سلاح جمع آوري مي‌شود به خانه امام عليه السلام حمله بردند، ولي چيزي جز قرآن و ادعيه نيافتند. جالب اينكه خود يحيي بن هرثمه پس از بازگشت مي‌گويد: «چيزي جز بزرگواري، ورع، زهد و شجاعت در او نيافتم».[5]
متوكل در ساعات اوليه ورود امام به سامرا به شكلي اهانت آميز با امام برخورد كرد و نه تنها به استقبال حضرت نيامد، بلكه دستور داد ايشان را در محلي كه مخصوص گداها بود و به «خان الصعاليك» شهرت داشت، وارد كنند. بعد از استقرار امام هادي عليه السلام در سامرا تمامي رفت و آمدها و ارتباطات امام تحت كنترل بود و به محض شنيدن اينكه امام عليه السلام از اموال و سلاح شيعيان نگهداري مي‌كند، نظاميان شبانه به خانة امام عليه السلام هجوم مي‌بردند؛ ولي چيزي به‌دست نمي‌آوردند.
در طول مدت حضور امام عليه السلام در سامرا هر روز بر عظمت و محبوبيت آن حضرت افزوده مي‌گشت و همه ناخواسته در برابر امام عليه السلام متواضع و خاشع بودند و سخت محترمش مي‌داشتند.[6] البته نفوذ امام منحصر به شيعيان نبود و شامل درباريان عباسي هم مي‌شد. حتي اهل كتاب هم به امام عليه السلام احترام مي‌گذاشتند.
متوكل وقتي در اقدامات خود عليه امام عليه السلام ناكام ماند، به نزديكان خود اعلام كرد كه در كار امام هادي عليه السلام درمانده شده است؛ از اين رو به محدوديت و فشار اكتفا نكرد و تصميم به كشتن امام عليه السلام گرفت و حتي اقداماتي هم انجام داد؛ اما پيش از آنكه موفق شود، خود به هلاكت رسيد.[7]
برخي از اقدامات امام هادي عليه السلام
1. ايجاد آمادگي فكري شيعيان جهت ورود به عصر غيبت
فراهم كردن زمينة ورود شيعه به عصر غيبت، از اقدامات اساسي امامان شيعه عليه السلام بود، كه همواره شيعيان را متوجه اين امر مي‌كردند. در اين راستا امام هادي عليه السلام هم اقداماتي انجام داده‌اند:
الف) بيان روايات فراوان در مورد فرا رسيدن و نزديك بودن عصر غيبت؛
ب) بشارت به ولادت حضرت حجت ومخفي بودن ولادت و هشدار اين كه مبادا مخفي بودن باعث ترديد شما شيعيان گردد؛
ج) كم كردن تماس مستقيم شيعيان با حضرت؛ به‌طوري كه در سامرا مسائل شيعيان از طريق نامه يا نمايندگان حضرت پاسخ داده مي‌شد؛ تا از قبل براي شرايط و تكاليف عصر غيبت و ارتباط غير مستقيم با امام آمادگي داشته باشند؛[8]
د) تأييد برخي از كتب فقهي و اصول روايي شيعه

و) ارجاع سؤالات شيعيان به وكلا و توجيه وكلا نسبت به پرسش‌هاي شيعيان؛ با توجه به انحرافات و شبهات آن روز.
2. مبارزه با انحرافات
غاليان كساني بودند كه بر مبنايي نادرست، امامان معصوم عليه السلام را تا مقام خدايي (نعوذبالله) بالا مي‌بردند. امام هادي عليه السلام ـ همانند امامان قبلي‌ـ موضع خويش را در قبال آنان روشن مي‌ساخت و آنان را از گروه شيعه نمي‌دانست و حتي در نامه‌هاي مختلف، غاليان را افرادي مشرك و كافر معرفي مي‌فرمود و بيزاري خويش را از آنان به صورت آشكار اعلام مي‌نمود.[9]
گروه ديگري از منحرفان، صوفيان بودند كه معمولاً با كناره گيري از دنيا، به شكل رياكارانه در مقابل امام هادي عليه السلام مي‌ايستادند. امام هادي عليه السلام شيعيان را از نزديك شدن و هم نشيني با آنان و ورود به جلسه هايشان به شدت برحذر مي‌داشت و آنان را هم نشينان شيطان و نابود كنندة پايه‌هاي دين و پيروان اين گروه را نادانان مي‌دانست و كساني را كه به آنها گرايش پيدا مي‌كردند، احمق معرفي مي‌فرمود.[10]
3. تربيت نيرو و افراد شايسته
يكي از اقدامات و فعاليت‌هاي ائمه عليه السلام پرورش شاگردان و افراد شايسته بوده است. امام هادي عليه السلام نيز با توجه به پراكندگي شيعيان در مناطق مختلف و وجود شبهات و انحرافات، نيروهايي را كه استعدادهاي لازم را داشتند شناسايي كرده و آنان را جهت پيش‌برد اهداف اسلامي تربيت مي‌فرمودند. اين افراد افزون بر راوياني هستند كه سخنان و روايات امام هادي عليه السلام را نقل مي‌نمودند. برخي از اين افراد همان كساني هستند كه وكالت آن حضرت را عهده دار بودند. برجسته‌ترين اين افراد عبارتند از:
1.       عبدالعظيم حسني (ره)، كه مرقد وي در شهر ري مي‌باشد و از ياران امام عسكري عليه السلام بوده است.
2.       حسن بن راشد، مشهور به ابوعلي و وكيل امام هادي عليه السلام بوده است.
3.    عثمان بن سعيد عمري، كه از يازده سالگي در محضر امام هادي عليه السلام بود و بعدها يكي از نايبان خاص امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف شده است.
4. تقويت سازمان وكالت
با توجه به لزوم ارتباط بين رهبري و پيروان و پراكندگي شيعيان در اقصي نقاط بلاد اسلامي و با وجود خفقان عباسي و لزوم حفظ شيعيان و از همه مهمتر با توجه به اينكه امام عليه السلام در حصر و تحت نظارت و كنترل بوده اند، خيلي از شيعيان در بلا تكليفي به سر مي‌بردند. به همين علت سازمان وكالت كه به‌صورت مخفي شكل گرفته بود و از زمان امام صادق عليه السلام فعاليت خود را آغاز نمود، در دوران امام هادي عليه السلام نياز به تمهيدات بيشتري داشت.
در زمان امام هادي عليه السلام شيعيان ايران، عراق، يمن ومصر ارتباط مستمر و خوبي با حضرت داشتند. وكلاي امام عليه السلام علاوه بر جمع آوري خمس و ارسال آن به امام عليه السلام ، در مسائل كلامي و فقهي نيز نقش سازنده‌اي داشته‌اند و در جا انداختن امامت امام بعدي و ورود شيعه به عصر غيبت، تلاش خستگي ناپذيري از خود به نمايش گذاشتند. (البته گاهي افرادي از اين وكلا دستخوش انحراف از خط امام عليه السلام شده و مورد تكذيب آن حضرت هم واقع مي‌شدند. در اين شرايط كسان ديگري جايگزين آنها مي‌شدند.[11])
اين شبكه ارتباطي چنان اهميت داشت كه متوكل را به فكر كنترل و نابودي آن انداخت و با تشكيل نيروهايي ويژه به دستگيري، شكنجه، حبس و شهادت برخي از وكلاي امام عليه السلام در نقاط مختلف اقدام كرد؛ اما موفق نشد اين شبكه گسترده را از ميان بردارد.
5. تبيين مقام شامخ امامت از طريق زيارت غديريه و زيارت جامعه
در زمان امام هادي عليه السلام اصل امامت بايد معرفي مي‌گرديد؛ چون ائمه عليهم السلام و فضائل و جايگاه ايشان رو به فراموشي مي‌رفت. امام هادي عليه السلام پدران و اجداد گرامي خود را با بيان زيارات معرفي مي‌كردند. مجموعه اين زيارات و ادعيه به عنوان يك دائرة المعارف شيعه به حساب مي‌آيد و در بردارنده دلايل بسيار استوار در حقانيت ائمه اطهار و اهل بيت عليهم السلام مي‌باشد.
الف) زيارت جامعه كبيره
اين زيارت از مشهورترين ، برترين و شناخته شده‌ترين زيارات ائمه عليهم السلام است. شيعيان نسبت به خواندن آن بخصوص روزهاي جمعه توجه خاصي دارند. شيخ طوسي (ره) در التهذيب و شيخ صدوق (ره) در الفقيه آن نقل كرده‌اند. علامه مجلسي (ره) در مورد صحت سند آن ـ كه به درجه قطع رسيده ـ مي‌گويد: «اين زيارت داراي بهترين سند، عميق‌ترين مفهوم، فصيح‌ترين الفاظ، بليغ‌ترين معناو عالي‌ترين شأن است.[12] امام هادي عليه السلام در اين زيارت شاخصه‌ها و پايه‌هاي اصلي شيعه را بيان فرمودند.
ب) زيارت غديريه
اين زيارت به زيارت اميرالمؤمنين در عيد غدير خم معروف است. در سالي كه معتصم امام عليه السلام را از مدينه به سامرا فراخواند، ايشان به زيارت امام علي عليه السلام در نجف اشرف رفته و اين زيارت را قرائت كردند كه در ضمن آن يكصد و پنجاه منقبت از مناقب امام علي عليه السلام بيان فرموده و از برخي مشكلات سياسي و اجتماعي كه ايشان را آزرده كرده بود، سخن گفتند.
اين زيارت از زيباترين، اصيل ترين، بديع‌ترين و پربارترين زيارت هاست. در زماني اين زيارت توسط امام هادي عليه السلام قرائت شد كه امامت به فراموشي سپرده شده بود. امام هادي عليه السلام در ضمن زيارت با ترسيم مظلوميت امام علي عليه السلام و هشدار به مردم، آنان را از خواب غفلت بيدار مي‌كند.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . شيخ مفيد، ارشاد، ص327.
[2] . همان، ص307.
[3] . حسيني، محمدرضا، تاريخ اهل البيت عليه السلام ، ص123.
[4] . مناقب آل ابي طالب عليه السلام ، ج4، ص401، به كوشش محمدحسين دانش آشتياني و سيد هاشم رسولي محلاتي.
[5] . ابن جوزي، تذكرة الخواص، ص359.
[6] . اربلي، كشف الغمة، ج2، ص398؛ تحقيق سيد هاشم رسولي.
[7] . ابن طاووس، جمال الاسبوع بكمال العمل المشروع، ص27 (به نقل از تاريخ تشيع، ج1، ص292).
[8] . محمد جواد طبسي،حياة الامام العسكري عليه السلام ، صص325-316 (با اندكي تصرف و تلخيص).
[9] . اختيار معرفة الرجال، ص519، (به نقل از تاريخ تشيع، ج1، ص 294).
[10] . خوانساري، محمد باقر، روضات الجنات، صص 135 ـ 134، (به نقل از تاريخ تشيع، ج1، ص 294).
[11] . رسول جعفريان، حيات فكري و سياسي امامان شيعه، ص513.
[12] . مزارالبحار، به نقل از باقر شريف قرشي، زندگاني امام علي الهادي عليه السلام ، ص168.

زندگينامه امام حسن (ع)

نام: حسن بن علي .

كنيه: ابو محمد.

نام و كنيه آن حضرت را پيامبر اكرم (ص) تعيين فرمودند.

القاب: مجتبى، سيّد، سبط، زكى، تقى، حجت، برّ، امين، زاهد و طيّب.

منصب: معصوم چهارم، امام دوم شيعيان و پنجمين خليفه اسلامى.

تاريخ ولادت: نيمه ماه مبارك رمضان سال سوم هجرى. برخى نيز تولد آن حضرت را سال دوم هجرى دانسته‏اند. او نخستين فرزند اميرالمؤمنين (ع) و فاطمه زهرا (س) است.

محل تولد: مدينه مشرفه، در سرزمين حجاز (عربستان سعودى‏كنونى).

نسب پدرى: اميرالمؤمنين، امام على بن ابى‏طالب بن عبدالمطلب.

مادر: فاطمه زهرا، دختر پيامبر (ص).

مدت امامت: از زمان شهادت پدرش، اميرالمؤمنين(ع)، در رمضان سال چهلم تا صفر سال پنجاه هجرى، به مدت 10 سال.

از اين مدت، هفت ماه و 24 روز را عهده‏دار امر خلافت مسلمين بود و سپس طى صلحى، آن را به معاوية بن ابى سفيان واگذار كرد.

تاريخ و سبب شهادت: 28 صفر سال پنجاه هجرى، در سن 47 سالگى، به‏وسيله زهرى كه همسرش، جعدة بنت اشعث، به تحريك معاوية بن ابى سفيان، به آن حضرت خورانيده بود، پس از چهل روز مسموميت و بيمارى، به شهادت نايل آمد.

محل دفن: قبرستان بقيع، در مدينه منوّره، در كنار قبر جدّه‏اش، فاطمه بنت اسد.

همسران: 1. ام بشير بنت ابى مسعود. 2. خوله بنت منظور. 3. ام اسحاق بنت طلحه. 4. سلمى بنت امرء القيس. 5. جعده بنت اشعث. 6. ام كلثوم بنت فضل بن عباس. 7. هند بنت عبدالرحمن بن ابى بكر.

فرزندان:

الف) پسران: 1. زيد. 2. حسن مثنى. 3. عمر. 4. قاسم. 5. عبدالله. 6. عبدالرحمن. 7. ابوبكر. 8. حسين اثرم. 9. طلحه.

ب) دختران: 1. ام حسن. 2. ام حسين. 3. فاطمه. 4. ام سلمه. 5. ام عبداللّه. 6. رقيه. برخى مورخان تعداد فرزندان امام حسن (ع) را بيش از اين مى‏دانند؛ اما همگى اتفاق دارند كه نسل آن حضرت، تنها از طريق حسن مثنى و زيد ادامه يافته است. از ميان فرزندان امام حسن (ع) چهار تن در سرزمين كربلا، در ركاب عمويشان، امام حسين(ع) به شهادت رسيده و يكى از آنان (حسن مثنى) نيز در آن معركه به شدت زخمى شد و سپس بهبودى يافت.

اصحاب و ياران:

1. ابراهيم بن مالك اشتر.
2. عبداللّه بن عباس.
3. ابو ثمامه صيداوى.
4. جابر بن عبدالله انصارى.
5. جارية بن قدامه.
6. جبلة بن على شيبانى.
7. حبيب بن مظاهر اسدى.
8. حذيفة بن اسيد غفارى.
9. رفاعة بن شداد.
10. سعيد بن قيس همدانى.
11. قيس بن سعد انصارى.

12. سعيد بن مسعود ثقفى.
13. سليم بن قيس هلالى.
14. صعصعة بن صوحان عبدى.
15. عامر بن واثله كنانى.
16. عمر بن ابى سلمه.
17. كميل بن زياد نخعى.
18. ابو مخنف، لوط بن يحيى.
19. مسيّب بن نجبه فزارى.
20. ميثم بن يحيى تمّار.
21. سعد بن مسعود ثقفى.

زمامداران معاصر:

1. پيامبر اسلام، حضرت محمد (ص) (11-1 ق.).

2. ابى بكر بن ابى قحافه (13-11 ق.).

3. عمر بن خطاب (23-13 ق.).

4. عثمان بن عفان (35-23 ق.).

5. اميرالمؤمنين، على بن ابى‏طالب (ع) (40-35 ق.).

6. معاوية بن ابى سفيان (60-35 ق.).

از ميان زمامداران فوق، پيامبر اسلام (ص) و اميرالمؤمنين (ع) علاقه و محبّت ويژه اى به امام حسن (ع) داشتند. سخنان و سيره عملىِ پيامبر اسلام(ص) با امام‏حسن و برادرش، امام حسين(ع) گوياى شدت محبّت آن حضرت به اين دو بزرگوار بوده است كه مورخان و محدثان اهل سنّت و شيعه، آنها را به طور متواتر نقل كرده‏اند؛ از جمله، پيامبر اكرم (ص) درباره آنان فرمود:

«اَلْحَسَنُ و اَلْحُسَيْنُ سِيِّدا شَبابِ اَهْلَ الْجَنَّةِ»(1) و «رَيْحانَتاىَ مِنْ هذِهِ الْاُمَّةِ»(2) و «هذانِ اِبْناىَ وَاِبْنا اِبْنَتىَّ، اَللَّهُمَّ اِنّكَ تَعْلم اِنّى اُحِبّهُهُما فَأحِبَّهُما»(3).

و در جاى ديگر فرمود:

مَنْ اَحبَّ الْحَسَنَ وَ الحُسَيْنَ أحَبَبتُهُ وَمَنْ اَحْبَبْتُهُ اَحبَّهُ اللّهُ، وَمَنْ اَحَبَّهُ اللَّهُ اَدْخَلَهُ الْجَنّةَ، وَمَنْ اَبْغَضَهُما اَبْغَضْتُهُ وَمَنْ اَبْغَضْتُهُ اَبْغَضَهُ اللَّهُ وَمَن أبْغَضَهُ اللّهُ اَدْخَلَهُ النار.(4)

همچنين درباره امام حسن (ع) فرمود: «حَسَنٌ مِنّي وَاَنَا مِنْهُ اَحَبَّ اللّهُ مَنْ اَحَبَّهُ».(5)

حضرت على (ع) نيز امام حسن (ع) را در همه امور كمك‏كار و در كنار خود داشت. وصيت‏هاى آن حضرت به امام حسن (ع) معروف و مشهور است و در نهج‏البلاغه به تفصيل نقل شده است. آن حضرت به خاطر فضيلت‏ها و ارزش‏هايى كه در وجود امام حسن(ع) سراغ داشت، وى را وصى و جانشين و امام پس از خود معرفى كرد. در اين باره ادله و حجت‏هاى بسيارى در دست است؛ از جمله، روايتى است از سليم بن قيس هلالى كه گفت:

شَهِدْتُ اَميرَالمُؤمِنينَ(ع) حينَ اَوْصى‏ اِلى‏ اِبْنِهِ الْحَسَن وَاَشْهَدَ عَلى‏ وَصيّتِهِ الْحُسَيْنَ وَمُحَمّداً وَجَميعَ وُلْدِهِ ورُؤَساءَ شيعَتِهِ وَاَهْلَ بَيْتِهِ. ثُمَّ دَفَعَ اليْهِ الْكِتابَ وَالسَّلاحَ وَقالَ لَهُ: يا بُنىّ أمَرَني رَسُولُ اللّه (ص) اَنْ اَوْصى‏ اِلَيْكَ وَاَدْفَعُ اِلَيكَ كُتُبى وَسَلاحي كَما اَوْصى‏ اِلَىَّ وَدَفَعَ اِلىّ كُتُبَهُ وَسَلاحَهُ، وَاَمرني اَنْ آمُرَكَ اِذا حَضَرَكَ الْمَوْتَ أنْ تَدْفَعَها اِلى‏ اَخيكَ الَحُسَيْنَ....(6)

سليم بن قيس گفت: من شاهد بودم آن زمانى را كه اميرالمؤمنين (ع) به فرزندش، امام حسن (ع) وصيت نمود و بر اين وصيت، تمام فرزندان خويش، از جمله امام حسين، محمد بن حنفيه و رؤساى شيعه و اهل بيت خويش را گواه گرفت. سپس ودايع امامت، مانند كتاب و سلاح، را به امام حسن (ع) داد و به وى گفت: اى فرزندم! پيامبر گرامى (ص) به من دستور داد تا به تو وصيت كنم، سلاح و كتابم را به تو بدهم، همان طورى كه او به من وصيت كرد. آن حضرت به من دستور داد تا تو را امر نمايم به اين كه هرگاه مرگ تو را فرا گيرد، آنها را به برادرت، حسين (ع) تحويل دهى (و امامت را به وى بسپار)

سه خليفه اوّل نيز با آن حضرت رفتارهاى مناسبى داشته و با ديده احترام مى‏نگريستند؛ اما معاويه، كه پس از شهادت اميرالمؤمنين، على (ع) خود را خليفه بلامنازع مسلمانان مى‏پنداشت، با مكر و حيله، ياران و بزرگان قوم را از اطراف امام حسن (ع) دور كرده و آن حضرت را در ميدان سياست و حكومت تنها گذاشت.

امام حسن (ع) گرچه تلاش زيادى نمود تا در برابر تهاجم سنگين سياسى و نظامىِ معاويه از خلافت به حق خويش دفاع كند، اما با خيانت بسيارى از سردمداران و كوتاهى سران اقوام و طوايف، آن حضرت با تعداد اندكى از شيعيان، تنها مانده و ناچار به صلح با معاويه شد. معاويه با اين كه صلح‏نامه را با گواهى برخى از صحابه پيامبر (ص) امضا كرده بود، اما به آن پاى‏بند نبوده و بر خلافش عمل نمود؛ از جمله، براى قتل امام حسن (ع) مكر انديشيد و همسر آن حضرت را به مسموم و شهيد نمودن ايشان وادار ساخت.

رويدادهاى مهم:

1. از دست دادن جدّش، پيامبر اسلام (ص)، در سال يازدهم هجرى.

2. فشارهاى روانى مخالفان بر پدر و مادرش، پس از رحلت پيامبر اسلام (ص).

3. از دست دادن مادر خود، فاطمه زهرا (س)، در سال يازدهم هجرى.

4. حضور در برخى از جنگ‏هاى مسلمانان عليه مشركان، در عصر خليفه دوم و خليفه سوم.

5. ايجاد مهمان‏پذير (مضيف) براى پذيرايى از مهمانان و مستمندان.

6. آبرسانى به خليفه سوم، عثمان بن عفّان (كه در محاصره انقلابيون مسلمان قرار داشت).

7. همراهى با پدرش، حضرت على (ع)، در تصدىِ خلافت اسلامى، پس از كشته شدن عثمان بن عفّان به دست انقلابيون.

8. فرماندهىِ لشكر در جنگ‏هاى جمل، صفين و نهروان، در ركاب حضرت على(ع).

9. از دست دادن پدرش، حضرت على (ع)، در 21 رمضان سال 40 هجرى.

10. تصدىِ غسل، نماز و دفن پيكر امام على (ع) و پنهان نمودن قبرش از چشم مردم.

11. بيعت مردم با امام حسن (ع) در مسجد كوفه، پس از شهادت اميرالمؤمنين، على (ع).

12. تصدىِ خلافت اسلامى، در 21 رمضان سال 40 هجرى.

13. مكاتبات و ارسال پيام‏ها ميان امام حسن (ع) و معاويه.

14. اعدام شدن دو جاسوس معاويه، در كوفه و بصره به فرمان امام حسن (ع).

15. اعلان جنگ معاويه عليه امام‏حسن(ع) و حركت لشكريان شام به سوى كوفه.

16. اعلان آماده‏باش سپاهيان امام حسن (ع) و تهيه مقدمات جنگ در شهرها.

17. خيانت برخى از فرماندهان سپاه امام حسن (ع) و پيوستن به سپاه معاويه.

18. زخمى شدن امام حسن مجتبى (ع) در ساباط مدائن به دست جراح بن سنان (يكى از منافقان فرقه خوارج).

19. افزايش توان نظامى و روحى سپاه معاويه و كاهش تدريجىِ سپاهيان امام‏حسن(ع).

20. پذيرش صلح تحميلى با معاويه و واگذارى خلافت اسلامى به وى در جمادى الاوّل (يا ربيع الأول) سال 41 هجرى.

21. تعهد معاويه بر مفاد صلحنامه امام حسن (ع) و نقض آن، پس از سيطره كامل بر شهرهاى اسلامى.

22. بازگشت امام حسن (ع) و خاندان اميرالمؤمنين(ع) از كوفه به مدينه مشرفه.

23. دسيسه معاويه در بيعت گرفتن از مردم براى ولايت عهدىِ فرزندش، يزيد و واهمه او از امام حسن (ع).

24. تحريك و فريب جعده بنت اشعث كندى، همسر امام حسن (ع)، توسط معاويه براى كشتن امام حسن (ع) به طور پنهانى.

25. مسموميت امام حسن (ع) به دست همسرش، جعده بنت اشعث كندى و شهادت آن حضرت پس از چهل روز بيمارى، در 28 صفر سال پنجاه هجرى، در مدينه مشرفه.

26. ممانعت عايشه، همسر پيامبر (ص)، مروان و هواداران بنى‏اميّه از دفن پيكر امام حسن (ع) در كنار مرقد مطهر پيامبر اكرم (ص).

27. دفن امام حسن(ع) درقبرستان بقيع، در جوار مرقد جده‏اش، فاطمه بنت‏اسد(س).

1. بحار الأنوار، ج‏22، ص 502، باب 1، ح 48؛ اهل البيت، ص 273؛ مناقب آل أبى طالب، ج‏3، ص 163.

2. بحار الأنوار، ج 37، ص 73، باب 50، ح 40؛ الإرشاد، ج‏2، ص 28 (با اندكى اختلاف در عبارت).

3. الإرشاد، ج‏2، ص 27.

4. همان، ج‏2، ص 28.

5. بحار الأنوار، ج 43، ص 306، باب 12، ح 66.

6. كشف الغمة فى معرفة الأئمة، ج‏2، ص 102.

برگرفته شده از كتاب " خاندان عصمت عليهم السلام " تاليف سيد تقى واردى

زندگینامه

زندگي نامه امام هادي عليه السلام

زندگينامه امام حسن (ع)